Mompelend zat ze op haar ribfluweelen draaistoel. ‘Ken je die en die nog?’ Vroeg ze aan mijn moeder. ‘Die is laatst dood gegaan. En mevrouw Venema uit de kerk ook. En ome Koos is ernstig ziek. Die zal het wel niet lang meer maken’.

Ik weet nog dat ze een jaar of 95 was, mijn oma. Een paar keer per jaar bezocht ik haar voor het laatst. Omdat ik dacht dat het ‘wel de laatste keer zou zijn’. Ze leefde nog zes jaar langer dan ik dacht. De laatste jaren in het bejaardentehuis vond ze niets. Ze raakte steeds meer in zichzelf gekeerd, maar iets leek haar tegen te houden om te sterven. Ze bleef naar mijn moeder en tantes benoemen welke mensen in haar omgeving nu weer allemaal dood waren gegaan. Ik vroeg me af wat haar tegen hield. ‘Ze was bang,’ zei mijn moeder. Ze was bang voor de dood.  Mijn oma leeft nu al een tijd niet meer. het lijkt me naar als je bang voor de dood bent. Misschien is het de laatste hobbel die we als mens moeten nemen.