Sinds enkele maanden ben ik officieel een brildrager. Ik zie de wereld om mij heen nu anders – of in ieder geval scherper.
Toch draag ik ook al vanaf mijn geboorte een bril. Minder zichtbaar dan het plastic gevaarte dat tegenwoordig mijn neusbrug siert, maar veel bepalender voor mijn zicht dan welke bril ooit kan zijn.

Die andere bril

Het is de bril waardoor een ieder de wereld om hem heen waarneemt. Deze bril bepaalt op welke wijze de dingen binnenkomen die we voor onze kiezen krijgen, en vervolgens hoe we daaraan gehoor geven. Hoe we onszelf en anderen zien en hoe we omgaan met onszelf en de ander.
Een zelfstandig, kritisch denkend mens is iemand die zich hier niet door laat bepalen, maar op onderzoek uitgaat. Hij probeert verschillende brillen uit, maakt zijn eigen set lenzen en kiest zelf zijn eigen montuur. Hier naartoe werken bestaat uit een aantal stappen, die niet noodzakelijk chronologisch plaatsvinden:

• Het ‘je bewust zijn‘ van de bril zou ik de belangrijkste willen noemen.
  ‘Hee, ik heb een bril waar ik door kijk!’
  ‘Waaruit is mijn bril opgebouwd?’
  Ingredienten van de bril komen uit de brede cultuur en de subcultuur waarin we groot zijn geworden, onze opvoeding, vriendschappen en ga zo maar door. Wortels van onze bril gaan meestal veel dieper dan we zelf denken.
• Je verhouden tot je eigen bril.
  Als ik weet dat ik door een bril kijk en waaruit mijn bril bestaat, kan ik er van een afstand naar kijken; misschien zelf wel afzetten (waarna we direct een andere bril op krijgen, want objectiviteit in dezen bestaat niet). Wat vind ik van de ingrediënten waaruit mijn bril is opgebouwd? Waar ben ik blij mee, waarmee niet? Hoe beïnvloed mijn bril mijn acties?
  ‘Ik ben mijn bril niet, maar wie ben ik dan wel?’
• Onderzoek. Dit blijft als het goed is alsmaar doorgaan. Door met anderen in contact te treden, kunnen we zo af en toe hun bril opzetten en daar doorheen kijken. Bijvoorbeeld filosofen en theologen, maar ook onze docenten, helden en vrienden hebben vaak ver ontwikkelde brillen waardoor we ons kunnen ‘oefenen’ in het bouwen van een eigen bril. Wat past bij mij? En waarom? En wat past juist niet bij mij? En ook nu weer: waarom?
  En het doel is niet om met één ultieme bril te eindigen.
  Het te bereiken doel is niet te behalen, omdat het doel mijn bewustzijn van de bril, het mij verhouden tot mijn bril en het onderzoek in zichzelf is.

Mijn bril

Ik ben mij al mijn leven lang bewust van de bril van anderen. Pas toen ik hopeloos verliefd werd op mijn vrouw (dat was ze toen nog niet, gelukkig) en zij mij min of meer dwong om te reflecteren op mijzelf (deed ik echt bijna niet), kwam ik erachter dat ik er zelf ook een op had.

Wel ben ik al van heel jongs af aan op onderzoek uit gegaan en inspiratie gaan verzamelen. Gandhi, het boeddhisme, Jezus, Immanuel Kant, Max Frisch en mijn vrienden zijn inmiddels debet aan een groot gedeelte van mijn ‘zelfbouw-lenzen’. Ik ben niet geïnteresseerd in de ultieme bril, maar hun waarden vormen wel een soort gekozen basis-invalshoek waardoor ik het leven wens te zien en zij inspireren mij om mij op een bepaalde manier te verhouden tot anderen en gebeurtenissen in mijn leven.

Met vrienden en mijn vrouw bespreek ik graag mijn eigen bril.
Hoewel… ‘graag’ is eigenlijk niet het goede woord. Het is juist doodeng, want het blijft confronterend om je bril van een afstand te bekijken. Maar het is altijd goed en opbouwend.

Leerlingen

Als docent hoop ik vooral leerlingen te kunnen wijzen op het bestaan van hun bril, en dat er allerlei andere lenzen bestaan. Ook probeer ik af en toe aan te geven dat het belangrijk is om je eigen bril niet voor lief te nemen, maar veel verder probeer ik niet te gaan. Voor je het weet sta je je eigen beeld van hun bril aan hen op te dringen, en geef ik geen ruimte meer aan hun eigen beeld.
Ik probeer hen ook op mijn bril te wijzen, en dat wat zeg afkomstig is van een beeld dat is opgebouwd door mijn bril.

Wat he’ j’ d’raan?

Als je vrienden andere keuzes dan jij maken, als je moeder sterft, als je wordt gepest, als je gaat verhuizen, als je kwaad wordt op een ander, als je geraakt wordt en je onverklaarbaar in huilen uitbarst, als je niet weet wat je met jezelf aan moet, als je twijfelt over je vakkenpakket, als je de zevende O voor een vak haalt, als je ouders uit elkaar gaan of als je met het verkeerde been uit bed bent gestapt, dan kan de vaardigheid om andere brillen te proberen je veel verlichting bieden en misschien (en nu word ik wel wat hoogdravend) zelfs wel je leven redden.